ඩිජිටල් සන්නිවේදනයේ ව්‍යාප්තියත් සමඟම, අධ්‍යාපනය සඳහා විශාල වාසි ලබා දී ඇති අතර, සිසුන්ට දැනුම සොයා ගැනීමට, එකට වැඩ කිරීමට සහ සබඳතාවයන් ඔස්සේ හැකියාව ලබා දී ඇත. එසේ වුවද, එය නව ආරක්ෂක අවදානම් හඳුන්වා දී ඇති අතර, සයිබර් දූෂණය (Cyberbullying) ශ්‍රී ලංකාවේ පාසල්වල ගැටළුවක් බවට පත්වී ඇත.
දරුවන් සහ තරුණයන් වැඩි වේලාවක් අන්තර්ජාලය සමඟ ගත කිරීම නිසා, සයිබර් දූෂණය—සමාජ මාධ්‍ය, පණිවිඩ යෙදුම් සහ ක්‍රීඩා සමාජයන් වැනි ඩිජිටල් වේදිකා ඔස්සේ සිදුවන පීඩාකාරී හැසිරීම්—බොහෝ විට නිතර සිදුවෙයි. ගුරුවරුන් සඳහා, මෙම ගැටළුව හඳුනාගෙන ප්‍රතිචාර දැක්වීම සිසුන් සඳහා ආරක්ෂිත ඉගෙනුම් පරිසරයක් නිර්මාණය කිරීමේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයකි.
සයිබර් දූෂණය යනු කුමක්ද?
සයිබර් දූෂණය යනු ඩිජිටල් තාක්ෂණය භාවිතයෙන් පුද්ගලයෙකු හිරිහැර කිරීම, බියකිරීම හෝ අපහාස කිරීමයි. සම්භාව්‍ය දූෂණයෙන් වෙනස් වශයෙන්, සයිබර් දූෂණය ඕනෑම වේලාවක, ඕනෑම තැනක සිදුවිය හැකි අතර බොහෝ විට ස්ථිර ඩිජිටල් සලකුණක් හැරී යයි.
පොදු සයිබර් දූෂණ ආකාර කිහිපයක්:
- හිරිහැර කිරීම - නිතර නරක පණිවිඩ, බිය දීම හෝ අපහසු කොමෙන්ට් යැවීම
- වංචාකාරී තොරතුරු ව්‍යාප්ත කිරීම - වැරදි පුවත් හෝ සකස් කළ පින්තූර පළ කිරීම
- අනුකරණය - ගිණුම් හැක් කිරීම හෝ fake profile සාදමින් සිසුවෙකුට හානි සිදුකිරීම
- පෞද්ගලික තොරතුරු නිකුත් කිරීම - අනුමැතියක් නොමැතිව පෞද්ගලික/අපහසු තොරතුරු බෙදා හැරීම
- වෙන් කිරීම - අන්තර්ජාල කණ්ඩායම්, සාකච්ඡා වලින් කිසිවෙකු වශයෙන් අයින් කිරීම.
ශ්‍රී ලංකාවේ, විශේෂයෙන්ම සිසුන් අතර Facebook, WhatsApp, Instagram සහ TikTok වැනි වෙබ්අඩවි භාවිතය සාමාන්‍ය වීම නිසා, මෙම ක්‍රියාවන් බොහෝ විට දෙමාපියන් සහ ගුරුවරුන්ට දැක ගැනීම අපහසු වේ.
සිසුවෙකු සයිබර් දූෂණයට ලක්වීමේ හැකියාව පෙන්වන ලකුණු:
බිය, ලැජ්ජාව හෝ දැනුවත්භාවය හේතුවෙන් සිසුන් කතා කිරීමට මැලි විය හැකි බැවින්, සයිබර් හිරිහැර කිරීමේ සලකුණු හඳුනා ගැනීමේදී ගුරුවරුන් තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ශිෂ්‍යයෙකු ගොදුරක් විය හැකි බවට සමහර දර්ශකවලට ඇතුළත් වන්නේ:
- හැසිරීම්වල හදිසි වෙනස්වීම් - නිහතමානී වීම, රෝගී ලෙසි හැසිරීම, සිනාසීම අවම වීම
- පාසල් හෝ සමාජ ක්‍රියාකාරකම් වලින් වළකින්නාවූ හැඟීම් - පන්ති වලට සහභාගී වීමට බියවීම හෝ කණ්ඩායම් ක්‍රියාකාරකම් වලින් ඈත්වීම.
- අධ්‍යාපන ප්‍රගතියේ පසුබෑම - අවධානය යොමු කළ නොහැකි වීම
- උපාංග අධිකව භාවිතය - දුරකථනය පරීක්ෂා කිරීමට ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හෝ නිරන්තරයෙන් සමාජ ජාල මාධ්‍ය නරඹා දැඩිව සැලකිල්ලෙන් සිටීම.
- ඩිජිටල් උපාංග භාවිතය පසු බරපතල මානසික පීඩන - කනගාටුව, කෝපයට හෝ කම්පනයෙන් පසුවීම
එමෙන්ම, ගුරුවරුන් සයිබර් දූෂණයට යෙදෙන සිසුන් පිළිබඳවද අවධානයෙන් සිටිය යුතුය.
ගුරුවරුන්ට පාසල්වල සයිබර් දූෂණයට ප්‍රතිචාර දැක්විය හැකි ක්‍රම:
1. වගකීම් සහිත අන්තර්ජාල හැසිරීම පිළිබඳව සිසුන්ට අධ්‍යාපනය ලබාදීම
සයිබර් හිරිහැරයට එරෙහිව සටන් කිරීමට හොඳම ක්‍රමය අධ්‍යාපනය සහ දැනුවත්භාවයයි. ගුරුවරුන් පහත සඳහන් දෑ ආවරණය වන ඩිජිටල් සාක්ෂරතා පාඩම් ඒකාබද්ධ කළ යුතුය:
- සයිබර් දූෂණය පිළිබඳ මානසික සෞඛ්‍යයට ඇති බලපෑම
- අන්යයන්ට කරුණාව සහ ගෞරවයෙන් යුතුව සන්නිවේදනය කිරීමේ වැදගත්කම
- සයිබර් දූෂණයට ඇති පාසල් හා නීතිමය ප්‍රතිවිපාක
2. ආරක්ෂිත හා විවෘත පන්ති කලාපයක් ස්ථාපනය කිරීම
ශිෂ්‍යයන්ට තම ගැටළු ඵලදායීව බෙදාගත හැකි විශ්වාසදායක පරිසරයක් අවශ්‍ය වේ. ඔන්ලයින් ආරක්ෂාව පිළිබඳ විවෘත සංවාද සඳහා උනන්දුවක් ඇති කරවීම, සහය සඳහා ඉල්ලා සිටිය හැකි බවත්, එය ඇගයීමක් හෝ දඬුවමක් නොවන බවත් ඔවුන්ට මතක් කිරීම අවශ්‍ය වේ.
පාසල තුළින් අනන්‍යතාවය ආරක්ෂා කරන පටිපාටි සහිත පැමිණිලි පද්ධතියක් සකස් කිරීමෙන්, සිසුන්ට අන්තර්ජාල සිදුවීම් පිළිබඳ විවෘතව කතා කිරීමට වඩාත් ආරක්ෂිත ලෙස හැඟෙන්නට හැක.
3. ධනාත්මක අන්තර්ජාල ක්‍රියාකාරීත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීම
ශිෂ්‍යයන් තාක්ෂණය ධනාත්මකව භාවිත කිරීමට උත්සාහවන්ත කිරීම, ඔන්ලයින් ගැටළු අඩු කිරීම සඳහා උපකාරී විය හැක. මෙවැනි ක්‍රියාකාරකම් සදහා:
- ඩිජිටල් පුරවැසිත්වය පිළිබඳ සාකච්ඡා
- සමාජ මාධ්‍ය ආචාරධර්ම වැඩමුළු
- සිසුන්ගේ නායකත්වයෙන් යුතු අන්තර්ජාල කරුණාව වැඩසටහන්
මෙම උපාය මාර්ග මඟින් සංස්කෘතිය වඩාත් ගෞරවනීය සහ ඇතුළත් ඩිජිටල් පරිසරයක් කරා මාරු කළ හැකිය.
4. පැහැදිලි ප්‍රතිපත්ති සහ මාර්ගෝපදේශ සකස් කිරීම
පාසල් මඟින් පහත කරුණු සදහන් වන සයිබර් තර්ජනයට එරෙහි ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කර ක්‍රියාත්මක කළ යුතුය:
- සයිබර් දූෂණය කුමක්ද යන්න පැහැදිලි කිරීම
- වැරදිකරුවන්ට එරෙහිව විනය ක්‍රියාමාර්ග.
- වින්දිතයින් සඳහා සහයෝගය ලබා දීම
මෙම ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳව ශිෂ්‍යයන්ට අවබෝධය ලබාදිය යුතු අතර, කිසිඳු සිදුවීමක් සිදුවූවහොත් එය වාර්තා කිරීමට ඔවුන්ව උත්සාහවන්ත කළ යුතුය.
5. සයිබර් දූෂණ සිදුවීම් වලට කඩිනම් සහ නිවැරදි ප්‍රතිචාර ලබාදීම
අන්තර්ජාලය හරහා සිදුවන තර්ජන සිද්ධියක් වාර්තා වුවහොත්, ගුරුවරුන් විසින් වේගයෙන් හා සුදුසු ලෙස ක්‍රියා කිරීම අතිශය වැදගත්ය.
අනුගමනය කළ යුතු පියවර:
- සාක්ෂි රැස් කිරීම - තිර පිටපත් (screenshots) සහ පණිවිඩ ඇතුළත් සාක්ෂි රැස් කරන්න.
- සහාය ලබා දෙන්න - වින්දිතයාට ඔවුන් තනිව නොසිටින බවත් ගැටලුව විසඳීමට පියවර ගන්නා බවත් සහතික කරන්න.
- දෙමාපියන් සහ පාසල් බලධාරීන් ඇතුළත් කරන්න - දෙමාපියන්, උපදේශකයින් සහ පාසල් බලධාරීන්ගේ සහය ලබා ගැනීම.
- අධික තර්ජන වාර්තා කරන්න - අධික ලෙස බලපෑම් ඇති සිද්ධි වලදී ජාතික ළමා ආරක්ෂණ අධිකාරිය (1929) හෝ IWF Sri Lanka වාර්තා portal වෙත වාර්තා කිරීම.https://report.iwf.org.uk/lk_en).
ආරක්ෂිත පාසල් පරිසරයකට අරමුණු කරමින් සයිබර් දූෂණය වැළැක්වීම
සයිබර් දූෂණය දිගුවකින් මකා දැමිය නොහැකි නමුත්, ගුරුවරුන්, දෙමාපියන් සහ පාසල් පරිපාලනයේ පවතින අඛණ්ඩ උත්සාහයන් මඟින් එහි බලපෑම අඩු කළ හැක. ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය, කරුණාව සහ අවබෝධය වර්ධනය කිරීමෙන්, සිසුන්ට ආරක්ෂිත, ගෞරව සහිතව අන්තර්ජාලය භාවිතා කිරීමට උපකාර කළ හැක.
Kidssafe විසින් ගුරුවරුන්ට සයිබර් දූෂණය වැළැක්වීමේ දැණුම සහ සම්පත් ලබාදීමට කැපවී ඇත. අපි එකට ක්‍රියා කරමු, ශ්‍රී ලංකාවේ සෑම සිසුවෙකුටම ආරක්ෂිත ඩිජිටල් පරිසරයක සිට ඉගෙනීමට, වර්ධනය වීමට සහ සාර්ථක වීමට හැකි වන පරිදි.